Bezpieczeństwo i stabilność Unii Europejskiej w coraz większym stopniu zależą od odporności infrastruktury krytycznej – sieci energetycznych, transportowych, cyfrowych, wodnych, zdrowotnych i finansowych. Zakłócenia w tych obszarach mogą powodować efekt domina, wywołując kryzysy gospodarcze i społeczne w wielu krajach jednocześnie.
Dlatego UE od lat buduje zintegrowany system odporności, łączący elementy prawne, organizacyjne i operacyjne. Jego trzon stanowi Dyrektywa (UE) 2022/2557 o odporności podmiotów krytycznych (CER Directive), wspierana przez Blueprint UE – plan wspólnego reagowania na zakłócenia transgraniczne – oraz Critical Entities Resilience Group (CERG), która koordynuje wdrażanie przepisów i rozwija wspólne standardy postępowania
Ewolucja podejścia UE
Budowanie europejskiego systemu odporności infrastruktury krytycznej to proces rozłożony na prawie dwie dekady. Jego początki sięgają roku 2006, kiedy Komisja Europejska zaproponowała Europejski Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej (EPCIP). Program ten po raz pierwszy wprowadził wspólną koncepcję ochrony infrastruktury o znaczeniu europejskim, skupiając się głównie na zagrożeniach fizycznych i wymianie informacji między państwami członkowskimi.
Dwa lata później, w 2008 roku, przyjęto Dyrektywę 2008/114/WE, która koncentrowała się na sektorach energii i transportu, określając zasady identyfikacji obiektów o znaczeniu europejskim. Był to krok milowy – pierwsza próba stworzenia wspólnotowego systemu identyfikacji infrastruktury, której zakłócenie mogłoby mieć skutki dla więcej niż jednego kraju UE.
W kolejnych latach, w szczególności między 2013 a 2017 rokiem, podejście Unii zaczęło się zmieniać. Wraz z wprowadzeniem Dyrektywy NIS (Network and Information Security) oraz rozwojem programów badawczych, takich jak Horyzont 2020 czy sieć ERNCIP, ochrona infrastruktury fizycznej zaczęła być integrowana z cyberbezpieczeństwem. UE uznała, że współczesne zagrożenia mają charakter złożony i często łączą elementy fizyczne, cyfrowe i organizacyjne.
W 2020 roku w ramach Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa Komisja ogłosiła potrzebę nowego modelu współpracy opartego na zasadzie „all-hazards”, obejmującej zagrożenia naturalne, technologiczne, klimatyczne, hybrydowe i cybernetyczne. Był to punkt wyjścia do gruntownej reformy prawnej.
Efektem tych prac była przyjęta w grudniu 2022 roku Dyrektywa (UE) 2022/2557 o odporności podmiotów krytycznych (CER Directive), która zastąpiła wcześniejsze przepisy z 2008 roku. Nowa regulacja znacząco rozszerzyła zakres odpowiedzialności państw członkowskich i objęła jedenaście kluczowych sektorów, od energii i transportu po zdrowie, infrastrukturę cyfrową i administrację publiczną. Państwa członkowskie zobowiązano do opracowania krajowych strategii odporności, przeprowadzania ocen ryzyka i identyfikacji podmiotów krytycznych.
Rok 2023 przyniósł rozpoczęcie działalności Critical Entities Resilience Group (CERG) – forum ekspertów i przedstawicieli administracji państw członkowskich, które wspiera Komisję w koordynacji wdrażania Dyrektywy CER. Grupa stała się centralnym punktem wymiany doświadczeń, analiz wdrożeniowych i opracowywania wspólnych wytycznych w zakresie odporności.
W 2024 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła Blueprint UE, czyli plan reagowania na poważne incydenty o charakterze transgranicznym. Blueprint określa zasady wymiany informacji, komunikacji publicznej oraz współpracy technicznej między państwami w razie poważnych zakłóceń funkcjonowania infrastruktury. Jego celem jest umożliwienie skoordynowanej reakcji w sytuacjach, gdy skutki incydentu wykraczają poza granice jednego kraju.
Najświeższym etapem rozwoju systemu odporności są działania z 2025 roku. Komisja Europejska wraz z państwami członkowskimi przyjęła Program Pracy CERG na lata 2025–2026, który po raz pierwszy nadaje grupie wymiar operacyjny. Dokument wyznacza priorytety działań w zakresie wdrażania Dyrektywy CER, analiz krajowych strategii, organizacji wspólnych ćwiczeń i opracowywania narzędzi oceny ryzyka. W tym samym roku Komisja wydała Rekomendację w sprawie identyfikacji podmiotów krytycznych, ujednolicającą kryteria stosowania przepisów Dyrektywy CER dotyczących oceny znaczenia podmiotów i ich roli w zapewnianiu usług kluczowych.
W ten sposób Unia przeszła drogę od ochrony wybranych obiektów infrastruktury do pełnego, wielowarstwowego systemu odporności, opartego na współpracy, planowaniu i wspólnym reagowaniu.
Cele i filary polityki odporności
Europejska polityka odporności infrastruktury krytycznej opiera się na trzech filarach.
Pierwszy to prewencja i przygotowanie – tworzenie krajowych strategii, analiz ryzyka i planów awaryjnych, które pozwalają przewidywać i ograniczać skutki potencjalnych incydentów.
Drugi filar to reagowanie i koordynacja, realizowane poprzez Blueprint UE, który umożliwia wspólne działania i wymianę informacji podczas poważnych zakłóceń.
Trzeci filar to odbudowa i adaptacja – zdolność podmiotów krytycznych do szybkiego przywrócenia działalności po incydencie oraz uczenia się na podstawie doświadczeń.
Celem nadrzędnym jest zapewnienie ciągłości świadczenia usług kluczowych w całej UE, niezależnie od rodzaju zagrożenia. To oznacza zarówno ochronę infrastruktury fizycznej, jak i cybernetycznej, a także rozwój współpracy międzysektorowej.
Struktury i narzędzia wdrożeniowe
Unia Europejska wspiera państwa członkowskie poprzez zestaw wzajemnie uzupełniających się mechanizmów.
Podstawą prawną pozostaje Dyrektywa CER, definiująca obowiązki w zakresie oceny ryzyka i identyfikacji podmiotów krytycznych. Jej wdrażanie koordynuje grupa CERG, działająca jako forum wymiany wiedzy i opracowywania wytycznych.
Z kolei Blueprint UE zapewnia operacyjne procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych o wymiarze transgranicznym.
Uzupełnieniem systemu są rekomendacje Komisji – w tym te z 2025 roku, które precyzują zasady identyfikacji podmiotów krytycznych – oraz programy doradcze i szkoleniowe. Unia organizuje także wspólne ćwiczenia odpornościowe, finansuje projekty badawcze w ramach programu Horizon Europe i rozwija współpracę z partnerami międzynarodowymi, w tym NATO.
UE wspiera państwa członkowskie poprzez zestaw wzajemnie uzupełniających się instrumentów:
- Dyrektywa CER – ramy prawne dla ochrony i odporności podmiotów krytycznych.
- Grupa CERG – platforma współpracy i wymiany doświadczeń między krajami UE.
- Blueprint UE – plan reagowania na poważne incydenty o charakterze transgranicznym.
- Rekomendacje Komisji (2025) – praktyczne wytyczne dla krajów w zakresie identyfikacji podmiotów krytycznych i stosowania kryteriów odporności.
- Misje doradcze i szkolenia – wsparcie dla państw w opracowywaniu strategii i wdrażaniu środków ochronnych.
- Ćwiczenia i testy odpornościowe – symulacje zakłóceń w sektorach energetycznym, cyfrowym i transportowym.
- Programy badawcze – finansowanie innowacji w zakresie bezpieczeństwa infrastruktury w ramach „Horizon Europe” i ERNCIP.
- Współpraca z NATO i partnerami międzynarodowymi – w zakresie odporności infrastruktury o znaczeniu strategicznym.
Znaczenie dla Polski
Dla Polski unijny system odporności oznacza konieczność dalszej integracji krajowych struktur bezpieczeństwa z europejskimi mechanizmami.
Rozwiązania takie jak System S46 mogą być wykorzystane jako narzędzia raportowania i wymiany informacji o incydentach, zgodne z wymaganiami Dyrektywy CER.
Udział Polski w grupie CERG oraz w realizacji Programu Pracy 2025–2026 pozwala na aktywny wkład w kształtowanie wspólnych standardów oraz na czerpanie z doświadczeń innych państw.